Ziemia obiecana Władysława Reymonta a polskie sny o potędze / Promised Land by Władysław Reymont and Polish dreams about power
Abstrakt
Streszczenie: Jednym z ważniejszych polskich mitów tożsamościowych było przekonanie o szlachetnym, pokojowym i łagodnym, a więc kobiecym charakterze polskiej duszy. Tłumaczono nim naszą bezsilność wobec brutalnej bezwzględności naszych sąsiadów. Inicjalny rozdział tekstu pokazuje, jak rozpowszechnione było takie wyobrażenie w oparciu o przykłady z literatury oraz historii. Jednak co jakiś czas pojawia się w naszej kulturze gwałtowna niezgoda na taki wizerunek. Stała za nią pogarda dla polskiej słabości, którą należało odrzucić jako główne źródło narodowych nieszczęść. Takie marzenie o narodowej potędze, która sprawi, że staniemy się w końcu nie przedmiotem, a podmiotem dziejów znaleźć można choćby w publicystyce poetów związanych z pismem „Sztuka i Naród" oraz obecnie w historycznych książkach Jarosława Marka Rymkiewicza.
Sen o potędze, która ma być antytezą polskiej słabości, odnaleźć możemy również w Ziemi obiecanej Władysława Reymonta. Śni go główny protagonista powieści Karol Borowiecki. Pragnie zbudować swą indywidualną moc w oparciu o fortunę, jaką zamierza zarobić, stawiając własną fabrykę. Aby stało się to możliwe, musi jednak działać w darwinowskim świecie dziewiętnastowiecznego kapitalizmu, a więc odrzucić polską miękkość, która jest dla niego dziedzictwem sarmackiego pochodzenia. Musi się stać nietzscheańskim nadczłowiekiem, tytanem woli, dążącym bez skrupułów do wyznaczonego sobie celu. Centralny rozdział tekstu przedstawia, jak przebiegał ten proces. W finale powieści Reymont jednak „zdradził" swego bohatera. Pozostał wierny moralizatorskiej tradycji polskiej literatury, „ukarawszy" Borowieckiego poczuciem wypalenia i duchowej pustki, będących konsekwencją odrzucenia etycznych zasad swych szlacheckich przodków oraz głosu sumienia.
Słowa kluczowe: Reymont, Ziemia obiecana, polskie mity narodowe
Summary: „The Promised Land" of Władysław Reymont is a very particular novel in a history of Polish literature. Reymont tries to reject one of the most important myths of the Polish culture - a belief created and glorified by romanticism that a weakness, humility and readiness to suffer are in fact real virtues which give to the Polish a sense of moral supremacy over their brutal and immoral enemies. The main character of the novel - Karol Borowiecki - feels hunger for power and greatness, so he decides to reach the goals by breaking almost all moral rules. In order to do this he must deny the cultural and spiritual heritage of the noble class to which he belongs. The article tells about the hidden, unconscious but strong desire of a Polish soul to overcome a romantic messianism, which has been a dominant spiritual ideology of Polish nation for a long time.
Keywords: Reymont, Promised Land, Polish national myths.
