MIĘDZY SŁOWEM A GESTEM, CZYLI O NIESPÓJNOŚCIACH MIĘDZY WERBALNĄ A NIEWERBALNĄ WARSTWĄ WYPOWIEDZI ORAZ O TAK ZWANYCH NIEWERBALNYCH SYGNAŁACH KŁAMSTWA
DOI:
https://doi.org/10.19251/rtnp/2020.12(17)Słowa kluczowe:
niewerbalne sygnały kłamstwa, niespójności między słowem a gestem, niewerbalne przecieki emocjonalne, wiarygodność komunikatów niewerbalnychAbstrakt
Celem opracowania jest próba przeanalizowania zagadnienia niespójności między wpółwystępującymi w toku wypowiedzi komunikatami werbalnymi i niewerbalnymi oraz przedstawienie symptomów napięcia emocjonalnego, które mogą sygnalizować kłamstwo. W tekście omówione są wybrane zagadnienia komunikacji niewerbalnej (m.in. rodzaje, funkcje) oraz jej relacje z mową (ze szczególnym uwzględnieniem zaprzeczania), zdefiniowane jest pojęcie kłamstwa i określony stopień wiarygodności komunikatów niewerbalnych w porównaniu z komunikatami słownymi, jak również wpływ wieku i płci na niewerbalne oznaki nieprawdomówności. Opisane są także przytaczane przez badaczy przykłady niewerbalnych (w tym paralingwalnych) sygnałów napięcia i tzw. przecieków emocjonalnych, które można wiązać kłamstwem oraz wybrane przypadki świadomego I celowego przekazywania nieprawdziwych informacji przy użyciu gestów emblematycznych. Podane są również przykłady niewerbalnych reakcji interlokutorów na sygnały nieprawdomówności.
Bibliografia
Anderson, E. D., DePaulo, B. M., Ansfield, M. E., Tickle, J. T., Green, E. 1999. Beliefs about cues to deception: mindless stereotypes or untapped wisdom? Journal of Nonverbal Behavior, vol. 23 (1), pp. 67-89.
Antas, J. 2008. O kłamstwie i kłamaniu: Studium semantyczno-pragmatyczne. Kraków: TAiPWN Universitas.
Argyle, M. 1988. Bodily communication. London and New York: Methuen & Co. Ltd.
Bandler, R., Grinder, J. 1975. The Structure of Magic: a book about language and therapy. Palo Alto: Science and Behavior Books.
Bierach, A. J. 1998. Komunikacja niewerbalna. Mowa ciała kluczem do sukcesu. Zrozumienie, opis przypadków, skuteczność, ćwiczenia. Wrocław: Astrum.
Blanck, P. D., Rosenthal, R., Snodgrass, S. E., DePaulo, B. M., Zuckerman, M. 1981. Sex Differences in Eavesdropping on Nonverbal Cues: Developmental Changes. Journal of Social Psychology, vol. 41 (2), pp. 391-396.
Blanck, P. D., Rosenthal, R., Snodgrass, E., DePaulo, B. M., Zuckerman, M. 1982. Longitudinal and Cross-Sectional Age Effects in Nonverbal Decoding Skill and Style. Developmental Psychology, vol. 18 (3), pp. 491-498.
Bugental, D. E. 1974. Interpretations of naturally occuring discrepancies between words and intonation: modes of inconsistency resolution. Journal od Personality and Social Psychology, vol. 30, pp. 125-133.
Burgoon, J. K. 1980. Nonverbal communication research in the 70s: An overview. w: D. Nimmo (Ed.) Communication yearbook 4, New Brunswick, NJ: Transaction. pp. 179-188.
Burgoon, J. K. 1994. Nonverbal signals. w: M. L. Knapp, G. R. Miller (Eds.) Handbook of interpersonal communication. London: Sage Publications. pp. 229-285.
Burgoon, J. K., Kelly, D. L., Newton, D. A., Keely-Dyreson, M. P. 1989. The nature of arousal and nonverbal indices. Human Communication Research, vol. 16, pp. 217–255.
Burgoon, J. K., Buller, D. B., Guerrero, I. K., Feldman, C. M. 1994. Interpersonal deception: VI. Viewing deception success from deceiver and observer perspectives: Effects of preinteractional and interactional factors. Communication studies, vol. 45, pp. 263-280.
DePaulo, B. M. 2004. The Many Faces of Lies. w: A. G. Miller (Ed.), The Social Psychology of Good and Evil. New York: Guilford Press. pp. 303-326.
DePaulo, B. M., Rosenthal, R., Eisenstat, R., Rogers, P. L., Finkelstein. S. 1978. Decoding discrepant nonverbal cues. Journal of Personality and Social Psychology, vol. 36, pp. 313-323.
DePaulo, B. M., Lanier, K., Davis, T. 1983. Detecting the Deceit of the Motivated Liar, Journal of Personality and Social Psychology, vol. 45(5), pp. 1096-1103.
DePaulo, B. M., Kashy, D. A., Kirkendol, S. E., Wyer, M. M., Epstein, J. A. 1996. Lying in everyday life. Journal of Personality and Social Psychology, vol. 70, pp. 979- 995.
DePaulo B. M., Lindsay, J. J., Malone, B. E., Muhlenbruck, L., Carlton, K., Cooper, H. 2003. Cues to deception, Psychological Bulletin, vol. 129(1), pp. 74-118.
Domachowski, W. 1993. Psychologia społeczna komunikacji
Niewerbalnej. Toruń: Agencja „Edytor”.
Dul, R. A. 1995. Komunikacja niewerbalna w teorii i badaniach. w: A. Kapciak, L. Korpowicz, A. Tyszka (Eds.) Komunikacja międzykulturowa. Zbliżenia i impresje.
Warszawa: Instytut Kultury. pp. 43-68.
Duran, N. D., Dale, R., Kello, C. K., Street, C., Richardson, D. C. 2013. Exploring the movement dynamics of deception. Frontiers in Cognitive Science, vol. 4, pp. 1-16.
Efron, D. 1972. Gesture, race and culture. The Hague-Paris: Mouton.
Ekman, P. 1965. Communication through nonverbal behavior: A source of information about an interpersonal relationship. w: S.S. Tomkins, C.E. Izard (Eds.) Affect, cognition and personality, New York: Springer. pp. 390-442.
Ekman, P. 1988. Lying and nonverbal behavior: theoretical issues and new findings. Journal of Nonverbal Behavior, vol. 12(3), pp. 163-175.
Ekman, P. 2009. Lie catching and microexpressions. w: C. Martin (Ed.) The philosophy of deception. Oxford: Oxford University Press. pp. 118–133.
Ekman, P. 2010. Kłamstwo i jego wykrywanie w biznesie, polityce i małżeństwie, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Ekman, P., Friesen, W.V. 1969. The repertoire of nonverbal behavior:
categories, origins, usage, and coding. Semiotica, vol. 4 (2), pp. 49-89.
Ekman, P., Friesen, W.V. 1974. Detecting deception from the body or face. Journal of Personality and Social Psychology, vol. 29(3), pp. 288-298.
Ekman, P., O’Sullivan, M. 1991. Who can catch a liar? American Psychologist, vol 46(9), pp. 913-920.
Elkins, A. C., Derrick, D. C., Gariup, M. 2012. The Voice and Eye Gaze Behavior of an Imposter: Automated Interviewing and Detection for Rapid Screening at the
Border. Conference of the European Chapter of the Association for Computational Linguistics. Avignon.
Elkins, A., Zafeiriou, S., Burgoon, J., Pantic, M. 2013. Unobtrusive Deception Detection. The Oxford Handbook of Affective Computing.
Frank, M. G., Ekman, P. 1997. The ability to detect deceit generalizes across different types of high-stake lies. Personality and Social Psychology, vol. 72 (6), pp. 1429-1439.
Goffman, E. 1981. Człowiek w teatrze życia codziennego. Warszawa: PIW.
Goodall, J. 1995. Przez dziurkę od klucza. 30 lat obserwacji szympansów nad potokiem Gombe. Warszawa: Prószyński i s-ka.
Hartwig, M., Granhag, P. A., Strömwall, L. A., Vrij, A. 2002. Deception detection: Effects of conversational involvement and probing. Psychological Reports, vol. 32(2), pp. 2-12.
Hess, E. H. 1975. The tell-tale eye: How our eyes reveal hidden thoughts and emotions. New York: Van Nostrand Reinhold.
Hughes, S. M., Mogilski, J. K., Harrison, M. A. 2014. The Perception and Parameters of Intentional Voice Manipulation. Journal of Nonverbal Behaviour vol. 38, pp. 107-127.
Key, M. R. 1975, Male/female language. With a comprehensive bibliography, Metuchen, New York: The Scarecrow Press, Inc.
Knapp, M. L., Hall, J. A. 2000. Komunikacja niewerbalna w interakcjach międzyludzkich. Wrocław: Astrum.
Köhnken, G. (1989). Behavioral correlates of statement credibility: Theories, paradigms and results. w: H. Wegener, F. Lösel, J. Haisch (Eds.) Criminal behavior and the justice system: psychological perspectives. New York: Springer-Verlag. pp. 271–289.
Kraut, R. E., Poe, D. 1980. Behavioral Roots of Person perception: The Deception Judgements of Custom Inspectors and Laymen. Journal of Personality and Social Psychology, vol. 39, pp. 784-798.
Leathers, D. G. 1979. The impact of multichannel message inconsistency on verbal and nonverbal decoding behaviors. Communication Monographs, vol. 46, pp. 88-100.
Leathers, D. G. 2007. Komunikacja niewerbalna. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN S.A.
Mann, S., Vrij, A., Bull, R. 2004. Detecting true lies, Journal of Applied Psychology, vol. 89(1), pp. 137-149.
Matsumoto, D., Hwang, H. 2011. Evidence for training the ability to read microexpressions of emotion. Motivation and Emotion, vol. 35 (2), pp. 181-191.
McNeill, D. 1992, Hand and Mind. What Gestures Reveal about Thought. Chicago: University of Chicago Press.
Mehrabian, A. 1981. Silent messages. Belmont: CA: Wadsworth.
Mehrabian, A. 1970. A semantic space for nonverbal behaviour. Journal of Consulting and Clinical Psychology, vol. 35, pp. 248-257.
Morris, D. 1997. Zwierzę zwane człowiekiem. Warszawa: Świat Książki – PRIMA.
Nęcki, Z. 1992. Komunikowanie interpersonalne. Wrocław–Warszawa–Kraków: Ossolineum.
O’Connell, S. 1997. Mindreading: An Investigation Into How We Learn to Love and Lie, New York: Doubleday.
Orzechowski, S. 2007. Komunikacja niejęzykowa a wiarygodność. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
Patterson, M. L. 1982. A sequential functional model of nonverbal Exchange. Psychological Bulletin, vol. 89, pp. 231-249.
Patterson, M. L. 1987. Presentational and affect-management functions of nonverbal involvement. Journal of Nonverbal Behavior, vol. 11, pp. 110-122.
Patterson, M. L. 1994. Interaction behaviour and person perception: An integrative approach. Small Group Research, vol. 25, pp. 172-188.
Pease, A. 1992. Język ciała: jak czytać myśli ludzi z ich gestów. Kraków: Wydawnictwo Gemini.
Pease, A., Pease, B. 2009. Mowa ciała. Poznań: Rebis.
Porter, S., ten Brinke, L., Wallace, B. 2012. Secrets and lies: Involuntary leakage in deceptive facial expressions as a function of emotional intensity. Journal of Nonverbal Behavior, vol. 36(1), pp. 23–37.
Puzynina, J. 1992. O kłamaniu i kłamstwie, w: Język wartości cz. II, rozdz. XI. Warszawa. pp. 186-202.
Sikorski, W. 2006. Gesty zamiast słów: psychologia i trening komunikacji niewerbalnej. Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
Sporer, S. L., Schwandt, B. 2006. Paraverbal indicators of deception: A meta-analytic synthesis. Applied Cognitive Psychology, vol. 20(4), pp. 421-446.
Sporer, S. L., Schwandt, B. 2007. Moderators of Nonverbal Indicators of Deception. A Meta-Analytic Synthesis. Psychology, Public Policy, and Law, vol. 13 (1), pp. 1–34.
Strömwall, L. A., Granhag, P. A. 2003. How to detect deception? Arresting the beliefs of Police officers, prosecutors and judges, Psychology, Crime & Law, vol. 9, pp. 19-36.
Szczepaniak. A., Piekot, T. 2009. Finding Kozakiewicz. In search of a method to identify Polish emblematic gestures. GESPIN: Gesture and Speech in Interaction Proceedings, vol. 1.
Szczepaniak, A. 2017. Gesty emblematyczne w międzykulturowej komunikacji niewerbalnej. Polsko-grecko-brytyjskie studium porównawcze i gestownik. Kalisz–Wrocław: Wydawnictwo Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk.
Tokarz, M. 2006. Argumentacja, perswazja, manipulacja. Gdańsk: GWP.
Trager, G. L. 1958. Paralanguage: A first approximation. Studies in Linguistics, vol. 13, pp. 1-12.
Trovillo, P. V. 1939. History of Lie Detection. Journal of Criminal Law and Criminology, vol. 29 (6), pp. 848 -881.
Ulatowska, J. 2013. Wskaźniki kłamstwa w wypowiedziach na różne tematy, Roczniki Psychologiczne/Annals of Psychology, vol. XVI (1), pp. 107-126.
Wallbott, H. G., Scherer, K. R. 1985. Differentielle Situations - und Reaktionscharakteristika in Emotionserinnerungen: Ein neuer Forschungsansatz. Psychologische Rundschau, vol. 36, pp. 89-101.
Weitz, S. 1976. Sex differences in nonverbal communication. Sex roles vol. 2, pp. 175-184.
Widacki, J., Mirska, N., Wrońska, M. 2012. Werbalne i niewerbalne symptomy kłamstwa w oczach policjantów oraz psychologów. Przegląd bezpieczeństwa wewnętrznego, vol. 7 (4), pp. 19-30.
Wiener, M., Mehrabian, A. 1968. Language within language: Immediacy, a channel in verbal communication. New York: Meredith Corporation.
Wiseman, R., Watt, C., ten Brinke, L., Porter, S., Couper, S.-L., Rankin, C. 2012. The eyes don’t have it: lie detection and Neuro-Linguistic Programming. PloS one, vol. 7(7), doi:10.1371/journal.pone.0040259.
Vrij, A. 1998. Nonverbal communication and credibility. w: A. Memon, A. Vrij, R. Bull (Eds.) Psychology and law: Truthfulness, accuracy and credibility. Maidenhead: Mc- Graw-Hill. pp. 32-59.
Vrij, A. 2000. Detecting lies and deceit: The psychology of lying and its implications for Professional practice. Chichester: John Wiley and Sons.
Vrij, A., Semin, G .R. 1996. Lie Experts’ Beliefs about nonverbal indicators of deception. Journal of nonverbal behavior, vol. 20(1), pp. 65-80.
Vrij, A., Edward, K., Roberts, K. P., Bull, R. 2000. Detecting Deceit Via Analysis Of Verbal And Nonverbal Behavior. Journal of Nonverbal Behavior, vol. 24(4), pp. 239-263.
Vrij, A., Mann, S. 2001. Who killed my relative? Police officers’ ability to detect Real- life high-stake lies. Psychology, Crime & Law, vol. 7, pp. 119-132.
Vrij, A., Edel, E., Farman, S., Mann, S. 2010. People’s perceptions of their truthful and deceptive interactions in daily life. Open Access Journal of Forensic Psychology, vol.2, pp. 6-42.
Yan, W. J., Wu, Q., Liang, J., Chen, Y. H., Fu, X. 2013. How Fast are the Leaked Facial Expressions: The Duration of Micro-Expressions. Journal of Nonverbal Behavior, vol. 37, pp. 217–230.
Zaidel, D. W., Bava, S., Reiss, V. A. 2003. Relationship between facial asymmetry and judging trustworthiness in face. Laterality, vol. 8 (3), pp. 225-232.
Zuckerman, M., DePaulo, B. M., Rosenthal, R. 1981. Verbal and Nonverbal Communication of Deception. w: Advances in Experimental Social Psychology. New York: Academic Press. pp. 1-59.
Zuckerman, M., Driver, R. E. 1985. Telling lies: Verbal and nonverbal correlates of deception. w: A. W. Siegman and S. Feldstein (Eds.) Multi-channel integrations of non-verbal behavior. Hillsdale, NJ: Erlbaum. pp. 129-147.
