Gesty magiczne i rytualne. Przykłady gestów emblematycznych używanych w wybranych krajach Europy
DOI:
https://doi.org/10.19251/rtnp/2021.13(13)Słowa kluczowe:
emblematy, rytualne gesty emblematyczne, gesty emblematyczne o charakterze magicznym, gesty magiczne, symboliczne gesty rytualne w EuropieAbstrakt
W tekście przedstawione są wybrane gesty emblematyczne (symboliczne) odnoszące się do różnych rytuałów oraz magii i przesądów, używane współcześnie w kontaktach interpersonalnych w Polsce i w wybranych krajach Europy. Na podstawie literatury przedmiotu oraz badań własnych, prowadzonych w latach 2007-2017 w Polsce, Grecji i Wielkiej Brytanii, opisane zostały wybrane gesty, takie jak: różne warianty splunięcia, tzw. odpukanie w (niemalowane) drewno, skrzyżowanie palców, trzymanie kciuków, znak krzyża, znak rogów, znak pierścienia, znak figi czy tzw. mudza. Oprócz znaczenia, funkcji, związku ze słowem oraz kontekstu użycia gestu, została przeanalizowana również jego etymologia oraz podany zakres użycia. Zaobserwowano, że część gestów-symboli funkcjonuje w wybranych kulturach w niezmienionej formie i znaczeniu od paru wieków czy tysiącleci; część ma dychotomiczny charakter; inne gesty z kolei są nadal znane i używane, choć straciły swój pierwotny, rytualny (sakralny) czy magiczny charakter.
Bibliografia
Antoniou-Kritikou, Ioanna (2008) Epokoinono sta Ellinika. Ennoiologiko leksiko cheironomion kai ekfraseon. Athina: Ellinika Grammata.
Axtell, Roger E. (1991) Gestures. The Do’s and Taboos of Body Language Around the World. New York, Chichester, Brisbane, Toronto, Singapore: John Wiley & Sons, Inc.
Brocki, Marcin (2001) Język ciała w ujęciu antropologicznym. Wrocław: Astrum.
de Jorio, Adrea (1832) La mimica degli antichi investigata nel gestire napoletano. Napoli: Fibreno.
Długosz-Kurczabowa, Krystyna, 2005, Słownik etymologiczny języka polskiego, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Efron, David ([1941] 1972) [Gesture and Environment: A Tentative Study of the Spatio-temporal and Linguistic Aspects of the Gestural Behavior of Eastern Jews and Southern Italians in New York City, Living Under Similar as Well as Different Environmental Conditions. New York: King’s Crown Press, Morningside Heights] Gesture, Race and Culture. The Hague, Paris: Mouton.
Elworthy Frederick E. (1895) The Evil Eye. An Account of this Ancient & Widespread Superstition. London: John Murray.
Ekman, Paul, Wallace V. Friesen (1969) “The Repertoire of Nonverbal Behavior: Categories, Origins, Usage, and Coding.” [W:] Semiotica. Vol. 4(2); 49–89.
Eugenia, Georges (2004) Greeks. [W:] Carol R. Ember, Melvin Ember (red.) Encyclopedia of Medical Anthropology, Health and Illness in the World’s Cultures. Volume I: Topics, Volume II: Cultures. New York, Boston, Dordrecht, London, Moscow: Kluwer Academic/ Plenum Publishers, s. 681-689.
Forstner, Dorothea (1990) Świat symboliki chrześcijańskiej. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX.
Ifrah Georges (1990) Dzieje liczby czyli historia wielkiego wynalazku. Wrocław, Warszawa, Kraków, Gdańsk, Łódź: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Jarząbek, Krystyna, Antoni Cygan (1994) Gestykulacja i mimika: słownik. Katowice: Wydawnictwo Śląsk.
Johnson, Harald G., Paul Ekman, Wallace V. Friesen (1975) “Communicative Body Movements: American Emblems.” [W:] Semiotica. Vol. 15(4); 335–353.
Jones, Steve ([1993] 1998) [The Language of the Genes. Biology, History and Evolutionary Future. Hammersmith, London : Harper Collins Publishers.] Język genów. Biologia, historia i przyszłość ewolucji. Tłum. Krzysztof Salawa. Warszawa: Książka i Wiedza.
Kowalski Piotr (1998) Leksykon. Znaki świata. Omen, przesąd, znaczenie. Warszawa, Wrocław: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Licht Hans (1928) Sittengeschichte Griechenlands, Ergänzungsband. Die Erotik in der griechischen Kunst, Ergänzungen zu Band I und II. Zürich: Paul Aretz Verlag.
Masłowska Ewa (2016) Dobre słowo jako tekst magiczny. Życzenie — pozdrowienie — błogosławieństwo. w: Język a Kultura, 26, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, s. 231 - 243.
Morris, Desmond, Peter Collett, Peter Marsh, Marie O’Shaughnessy (1981) Gestures; ther origin and distribution. London: Triad Granada.
Morris, Desmond ([1994] 1997) [The Human Animal: A Personal View of the Human Species. London: BBC Publications.] Zwierzę z wane c złowiekiem. Tłum. Zofia Uhrynowska-Hanasz. Warszawa: Świat Książki – PRIMA.
Opie Iona, Moira Tatem (1989) A dictionary of superstitions. Oxford: Oxford University Press.
Paluch Adam (1995) Etnologiczny atlas ciała ludzkiego i chorób. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
Pliniusz (1961) Historia naturalna (wybór). T łum. Z ofia Z awadzka, Tadeusz Zawadzki. Wrocław, Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich — Wydawnictwo.
Ružičková, Eva (2001) Picture Dictionary of Gestures. American, Slovak, Japanese and Chinese. Bratysława: Univerzita Kamenského Bratislava.
Stomma Ludwik (1986) Antropologia kultury wsi polskiej XIX w. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX.
Szczepaniak, Agnieszka, Tomasz Piekot (2009) Finding Kozakiewicz. In Search of a Method to Identify Polish Emblematic Gestures. w: Ewa Jarmołowicz- Nowikow, Konrad Juszczyk, Zofia Malisz, Michał Szczyszek (red.) GESPIN PROCEEDINGS. Vol. 1. Poznań.
Szczepaniak Agnieszka (2017) Gesty emblematyczne w międzykulturowej komunikacji niewerbalnej. Polsko-grecko-brytyjskie studium porównawcze i gestownik. Kalisz, Wrocław: Wydawnictwo Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk.
Teofrast [1963] Charaktery. w: Pisma wybrane. T. I. Pisma filozoficzne i wybrane pisma przyrodnicze. Tłum. Izydora Dąmbska. Warszawa: PWN; 340–370 i 500–517.
Teokryt [1901] Idylle i epigramaty. w: Utwory Teokryta (idylle i epigramaty). Tłum. Kazimierz Kaszewski (red.). Warszawa: Druk P. Laskauer i W. Babicki.
Wakarelski Christo (1965) Etnografia Bułgarii. Wrocław: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze.
Źródła internetowe:
Malinowski Maciej (2015) Trzymać kciuki. https://obcyjezykpolski.pl/trzymac- kciuki / frazeologia, znaczenie zwrotów i wyrażeń (dostęp: 07.07.2021)
