MODYFIKOWANIE SYMBOLIKI W PRZESTRZENI PUBLICZNEJ NA PRZYKŁADZIE DZIAŁAŃ WOBEC POMNIK ÓW KOMUNISTYCZNYCH W POLSCE PO 1989 R.
Abstrakt
Streszczenie
Artykuł jest rezultatem szerszych badań nad stosunkiem do symboli upadłej dyktatury,
pozostających w przestrzeni publicznej po wprowadzeniu demokracji. Na podstawie
szerokiej kwerendy przypadków rozmaitego traktowania takich pamiątek przeszłości
w postkomunistycznej Polsce, wyselekcjonowane zostały te najlepiej oddające rozmaite
aspekty tego zjawiska. Posłużyły one wskazaniu typów działań zachodzących wokół pomników
oraz rodzajów aktorów politycznych angażujących się w ten proces. Tekst stanowi
element badań empirycznych prowadzonych w ujęciu międzynarodowym, których
ostatecznym celem jest usystematyzowanie tego tematu i jego syntetyczne, komparatystyczne
opracowanie.
Słowa kluczowe: symbole, pomniki, komunizm, Armia Czerwona, Polska Ludowa, Polska
po 1989, transformacja ustrojowa
Abstract
The following paper is the result of broader investigation regarding the attitude
towards past dictatorship symbols which remain in the public sphere even after the democratic
transition. Based on a wide query of a variety of case studies regarding different
postures towards particular relics of the past in post-communist Poland, I selected those
best reflecting various aspects of the subject. They have been used to indicate the types
of actions that refer to the topic, as well as political actors involved in the process. The
article constitutes a part of empirical research conducted in an international context whose
eventual goal is to systematize the subject and to elaborate on its comparative synthesis.
Keywords: symbols, monuments, communism, Red Army, Communist Poland, Poland
since 1989, democratic transition
Bibliografia
BIBLIOGRAFIA:
Czarnecka Dominika. 2015. „Pomniki wdzięczności” Armii Radzieckiej w Polsce Ludowej
i w III Rzeczypospolitej. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej. Komisja Ścigania Zbrodni
Przeciwko Narodowi Polskiemu.
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 roku uchwalona przez Zgromadzenie
Narodowe w dniu 2 kwietnia 1997 r., przyjęta przez Naród w referendum konstytucyjnym
w dniu 25 maja 1997 r., podpisana przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej
w dniu 16 lipca 1997 r., Dz.U. 1997 nr 78 poz. 483.
Szacka Barbara. 2006. Czas przeszły, pamięć, mit. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe „Scholar”.
Tazbir Janusz. 1996. „Pomniki warszawskie”. Polityka Nr 29(2046).
Tazbir Janusz. 1997. „Walka na pomniki i o pomniki”, Kultura i Społeczeństwo Nr 1/1997.
Uchwała Rady Miasta Stołecznego Warszawy Nr VI/105/2015 z 26 lutego 2015 roku.
Uchwała Rady Miasta Stołecznego Warszawy Nr XVI/300/2011 z 26 maja 2011 roku.
Umowa między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Federacji Rosyjskiej o grobach
i miejscach pamięci ofiar wojen i represji, sporządzona w Krakowie dnia 22 lutego 1994
roku, Dz.U. 1994 nr 112 poz. 543.
Ustawa z dnia 1 kwietnia 2016 roku o zakazie propagowania komunizmu lub innego ustroju
totalitarnego przez nazwy budowli, obiektów i urządzeń użyteczności publicznej, Dz.U.
poz. 744.
Ustawa z dnia 18 grudnia 1998 roku o Instytucie Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania
Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu., Dz.U. 1998 nr 155 poz. 1016.
Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 roku - Kodeks karny. Dz.U. 1997 nr 88 poz. 553.
Ustawa z dnia 8 marca 1990 roku o samorządzie terytorialnym, Dz.U. 1990 nr 16 poz. 95.
Zając Justyna, Zięba Ryszard. 2009. Polska w stosunkach międzynarodowych 1945-1989. Toruń:
Wydawnictwo Adam Marszałek.
Zaremba Marcin. 2001. Komunizm, legitymizacja, nacjonalizm. Nacjonalistyczna legitymizacja
władzy komunistycznej w Polsce. Warszawa: Trio: Instytut Studiów Politycznych Polskiej
Akademii Nauk.
[www 1] http://24legnica.pl/krzakowski-stawiania-pomnikow-w-2014-roku-nie-przewiduje/
(dostęp: 15 września 2016)
[www 2] http://dzieje.pl/aktualnosci/po-imprezie-pod-pomnikiem-swierczewskiego-oddali
-dotacje (dostęp: 12 września 2016)
[www 3] http://dzieje.pl/content/pochwa%C5%82-utrwalaczy-wesprze-remont-pomnika-hasiora
(dostęp: 17 września 2016)
[www 4] http://krakow.wyborcza.pl/krakow/1,35798,6390006,Koniec_walki_z_Hasiorem_
jako_symbolem_komunizmu.html (dostęp: 9 września 2016)
[www 5] http://krakow.wyborcza.pl/krakow/1,35798,9201218,Goralski_spor_o_pomnik_Lenina_
w_Poroninie.html (dostęp: 10 września 2016)
[www 6] http://lospolski.pl/?p=1897 (dostęp: 6 września 2016)
[www 7] http://m.zielonagora.gazeta.pl/zielonagora/1,106543,18310727,Nowa_Sol_burzy_
niechciany_pomnik__a_Zielona_Gora_.html (dostęp: 2 września 2016)
[www 8] http://rybnik.naszemiasto.pl/artykul/pomnik-wstydu-w-raciborzu-mieszkancy-chca
-usuniecia-go,1349289,art,t,id,tm.html (dostęp: 3 września 2016)
[www 9] http://rzeszow.wyborcza.pl/rzeszow/1,34962,11633522,Jak_Baligrod_wykorzystuje_
legende_gen__Swierczewskiego.html (dostęp: 3 września 2016)
[www 10] http://telewizjarepublika.pl/policja-w-quotbrawurowejquot-obronie-radzieckiego
-pomnika,6682.html (dostęp: 29 sierpnia 2016)
[www 11] http://trojmiasto.wyborcza.pl/trojmiasto/1,35636,17037961,Kontrowersyjna_rzezba_
zolnierza_gwalcacego_kobiete.html (dostęp: 3 września 2016)
[www 12] http://tvnwarszawa.tvn24.pl/informacje,news,pomnik-zolnierzy-radzieckich-oblany
-farba-to-juz-dziewiaty-raz,54123.html (dostęp: 2 września 2016)
[www 13] http://tvnwarszawa.tvn24.pl/informacje,news,precz-z-komuna-znow-na-pomniku
-zolnierzy-radzieckich,179296.html (dostęp: 2 września 2016)
[www 14] http://tvnwarszawa.tvn24.pl/informacje,news,umyli-pomnik-zolnierzy-radzieckich
-wymazano-go-fekaliami,164873.html (dostęp: 3 września 2016)
[www 15] http://warszawa.wyborcza.pl/warszawa/1,34889,15029940,Zostawic_czy_usunac_
pomnik_Spiacych__Wyniki_nowego.html (dostęp: 2 września 2016)
[www 16] http://warszawawpigulce.pl/pomnik-rzezi-pragi-zamiast-czterech-spiacych/ (dostęp:
września 2016)
[www 17] http://wiadomosci.dziennik.pl/wydarzenia/artykuly/336809,warszawa-przesuwa-znany-pomnik-przez-metro.html (dostęp: 2 września 2016)
[www 18] http://wiadomosci.gazeta.pl/wiadomosci/1,114873,3839442.html (dostęp: 3 września
[www 19] http://wiadomosci.gazeta.pl/wiadomosci/1,114873,3842243.html (dostęp: 3 września
[www 20] http://wiadomosci.onet.pl/rzeszow/rzeszow-wyburza-pomniki-czynu-rewolucyjnego-
i-wdziecznosci-armii-czerwonej/yxkqh2 (dostęp: 3 września 2016)
[www 21] http://wiadomosci.onet.pl/warszawa/pis-apeluje-o-usuniecie-pomnika-wdziecznosci-
zolnierzom-armii-radzieckiej/2d4w89 (dostęp: 3 września 2016)
[www 22] http://wiadomosci.wp.pl/kat,1019391,title,Umorzone-sledztwo-ws-napisow-na-PRL-
owskim-pomniku-w-Bialymstoku,wid,15779418,wiadomosc.html?ticaid=1178a1 (dostęp:
września 2016)
[www 23] http://wiadomosci.wp.pl/kat,1019397,title,Pomnik-polsko-radzieckiej-przyjazni
-ma-szanse-zniknac-z-centrum-Legnicy,wid,17266841,wiadomosc.html?ticaid=117929
(dostęp: 10 września 2016)
[www 24] http://wiadomosci.wp.pl/kat,1040263,title,Pomnik-Czterech-spiacych-zniknie-z
-mapy-Warszawy,wid,16838862,wiadomosc.html (dostęp: 3 września 2016)
[www 25] http://wiadomosci.wp.pl/kat,1329,title,Artysci-i-dziennikarze-podpisali-list-otwarty-
przeciwko-pomnikowi-czterech-spiacych,wid,16861827,wiadomosc.html (dostęp:
września 2016)
[www 26] http://wiadomosci.wp.pl/kat,8311,title,Adam-Siwek-polsko-rosyjska-umowa-ws
-pomnikow-wymaga-dopracowania,wid,16414778,wiadomosc.html (dostęp: 3 września
[www 27] http://wpolityce.pl/spoleczenstwo/195027-w-polsce-nie-ma-sowieckich-pomnikow
-obiekty-wdziecznosci-armii-radzieckiej-oraz-braterstwa-broni-nie-zasluguja-na-to-miano
(dostęp: 8 września 2016)
[www 28] http://wroclaw.wyborcza.pl/wroclaw/1,35771,4141454.html#TRrelSST (dostęp:
września 2016)
[www 29] http://wroclaw.wyborcza.pl/wroclaw/1,35771,6291723,Legnica__Trwa_spor_o_pomnik_
przyjazni.html (dostęp: 3 września 2016)
[www 30] http://www.gazetalubuska.pl/wiadomosci/nowa-sol/art/7818585,czy-pomnik-z-radzieckimi-
zolnierzami-zniknie-z-nowej-soli,id,t.html (dostęp: 3 września 2016)
[www 31] http://www.nowiny.pl/102214-pomnik-zolnierzy-radzieckich-stracil-sowiecka
-symbolike-trwa-remont-monumentu.html?utm_source=internal&utm_medium=link-related-
type-guessed&utm_campaign=news-related (dostęp: 13 września 2016)
[www 32] http://www.nowiny24.pl/reportaze/art/6127707,niezwykla-historia-pomnika-stalina
-w-ustrzykach,id,t.html (dostęp: 11 września 2016)
[www 33] http://www.nowiny24.pl/wiadomosci/rzeszow/a/figura-matki-bozej-zamiast-pomnika-
walk-rewolucyjnych-wideo,9862384/ (dostęp: 13 września 2016)
[www 34] http://www.polityka.pl/tygodnikpolityka/kraj/1671756,1,czy-mozna-przeniesc-grob
-bieruta-prawo-w-tej-sprawie-jest-jednoznaczne.read (dostęp: 12 września 2016)
[www 35] http://www.polskieradio.pl/39/1240/Artykul/518732,Nie-dla-Czterech-Spiacych
(dostęp: 4 września 2016)
[www 36] http://www.polskieradio.pl/5/3/Artykul/1124263,Czestochowa-z-pomnika-zolnierzy-
radzieckich-zniknie-sierp-i-mlot (dostęp: 3 września 2016)
[www 37] http://www.polskieradio.pl/5/3/Artykul/1131238,Znow-iskrzy-na-linii-Moskwa-
Warszawa-MSZ-Rosji-zada-wyjasnien (dostęp: 4 września 2016)
[www 38] http://www.polskieradio.pl/5/3/Artykul/1278523,Awantura-o-glaz-wykopany-z-metra-
Proba-sklocenia-Polakow-i-Ukraincow (dostęp: 6 września 2016)
[www 39] http://www.polskieradio.pl/5/3/Artykul/1548691,Wadowice-usunieto-tablice-gloryfikujaca-
system-komunistyczny (dostęp: 9 września 2016)
[www 40] http://www.polskieradio.pl/5/3/Artykul/998705,Warszawa-Pomnik-Zolnierzy-Radzieckich-znow-oblany-czerwona-farba (dostęp: 9 września 2016)
[www 41] http://www.poranny.pl/wiadomosci/bialystok/art/5399414,pomnik-bohaterow-ziemi
-bialostockiej-zamieszanie-trwa-zdjecia,id,t.html (dostęp: 3 września 2016)
[www 42] http://www.poranny.pl/wiadomosci/bialystok/art/5553458,pomnik-bohaterow-ziemi-
bialostockiej-zmieniony-tworcy-napisow-nie-poniosa-odpowiedzialnosci,id,t.html (dostęp:
września 2016)
[www 43] http://www.portalsamorzadowy.pl/polityka-i-spoleczenstwo/ipn-chce-skansenu-pomnikow-
wdziecznosci-armii-czerwonej-prosi-samorzady-o-kontakt,81823.html (dostęp: 7
września 2016)
[www 44] http://www.prw.pl/articles/view/28762/Spor-o-pomnik-w-Legnicy (dostęp: 9 września
[www 45] http://www.rp.pl/Prawo-i-Sprawiedliwosc/160819546-Apel-poslow-PiS-o-Pomnik
-Wschodnich-Sojusznikow-Polski-w-Wojnie-1920.html#ap-1 (dostęp: 13 września 2016)
[www 46] http://www.rzeszow.pl/miasto-rzeszow/historia/rzeszowskie-historie-i-historyjki/
pomnik-czynu-rewolucyjnego (dostęp: 5 września 2016)
[www 47] http://www.tvn24.pl/wiadomosci-z-kraju,3/plaskorzezba-z-wizerunkiem-stalina-wcybince,
html (dostęp: 5 września 2016)
[www 48] http://www.tvn24.pl/wroclaw,44/legnica-pomnik-wdziecznosci-dla-armii-radzieckiej-
zniknie-z-centrum,635238.html (dostęp: 5 września 2016)
[www 49] http://www.tvp.info/11746433/sad-nad-pomnikami (dostęp: 5 września 2016)
[www 50] http://www.twoja-praga.pl/info/informacje/2559.html (dostęp: 3 września 2016)
[www 51] http://www.tygodnikprzeglad.pl/awantura-pod-pomnikiem/ (dostęp: 4 września
[www 52] http://www.um.warszawa.pl/sites/default/files/attach/o-warszawie/BW_XI_12.pdf
(dostęp: 5 września 2016)
[www 53] http://wyborcza.pl/1,75399,19182298,rosja-msz-oburzone-sprofanowaniem-w
-warszawie-pomnika-armii.html (dostęp: 9 września 2016)
[www 54] http://wyborcza.pl/1,75968,17520078,Pomnik_zamieszany_w_polityke.html#
TRrelSST (dostęp: 7 września 2016)
[www 55] http://wyborcza.pl/1,75968,17592751,Spor_o_pomnik__czterech_spiacych__w_
Warszawie__Ambasada.html (dostęp: 9 września 2016)
[www 56] http://wyborcza.pl/1,75968,17592757,Spor_o_pomnik__czterech_spiacych__w_
Warszawie__Maziarski.html#ixzz3Um2PLMvX (dostęp: 5 września 2016)
[www 57] http://wyborcza.pl/1,76842,6093235,Organy_Hasiora___ratowanie_przez_odnawianie.
html (dostęp: 6 września 2016)
[www 58] http://zielonagora.wyborcza.pl/zielonagora/1,35182,18279131,Z_Nowej_Soli_znika_
pomnik_braterstwa_broni_polsko_radzieckiej_.html (dostęp: 9 września 2016)
[www 59] https://ipn.gov.pl/download/1/16483/Ulotkapomnik4spiacychdrukzmn.pdf (dostęp:
września 2016)
[www 60] https://ipn.gov.pl/pl/aktualnosci/9044,Ulotki-IPN-Na-co-patrzyli-czterej-spiacy
-rozdane-Warszawa-17-stycznia-2014.html (dostęp: 3 września 2016)
[www 61] https://www.msz.gov.pl/pl/c/MOBILE/aktualnosci/wiadomosci/oswiadczenie_ministerstwa_
spraw_zagranicznych_1 (dostęp: 9 września 2016)
