ZASADY I PODEJŚCIA W BADANIACH KARIERY
DOI:
https://doi.org/10.19251/sej/2021.14.1(4)Słowa kluczowe:
kariera, rozwój, koncepcja, zasady, podejścia, sukcesAbstrakt
Koncepcje rozwoju osobowości podkreślają fakt, że podmiot może występować zarówno jako autor swojej kariery, jak i jej przedmiot. Biorąc pod uwagę, że istnieją różne kryteria klasyfikacji karier, istnieją również różne strategie ich budowania. Jednocześnie na kryteria sukcesu modelu kariery można patrzeć zarówno przez pryzmat podmiotowości człowieka, jak i przez pryzmat jego środowiska zawodowego. W tym zakresie kryterium oceny obejmuje percepcję i samoocenę dokonań oraz uznanie w środowisku zawodowym poprzez awans, wzrost wynagrodzeń itp. Osoba, nabywając nową wiedzę, umiejętności i zdolności, może czuć się mile widziana przez środowisko zawodowe dopiero po uzyskaniu wyższej kategorii umiejętności lub podwyżki. Kryteria obiektywne dotyczą awansu, uzyskania określonego statusu społecznego, liczby zmian miejsc pracy i rodzajów pracy. Kryteria subiektywne są związane z wyobrażeniami podmiotu (aktora) o wartościach dotyczących jego kariery i pragnieniach, jak powinna być rozwijana w przyszłości. Strategia kariery to specyficzny system działań mających na celu przystosowanie lub rozwój kariery i osoby w niej oraz przemianę osoby i innych; działania te zmieniają warunki i treść aktywności zawodowej w celu osiągnięcia celów zawodowych. Analizując przedstawione zasady rozwoju kariery zawodowej, zidentyfikowano następujące podejścia: systemowe, osobowościowe, projektowe, kompetencyjne, zasadę interakcji między rozwojem indywidualnym, osobowościowym i zawodowym oraz zasady adaptacji społeczno- ekonomicznej i mobilności zawodowej.
Biorąc pod uwagę podstawowe zasady psychologii kariery w warunkach obecnych przemian społeczno-ekonomicznych, rozwój kariery powinien przewidywać motywację i sukces w działaniu oraz kształtowanie stabilnej pozycji konkurencyjnej, posiadać odpowiedni poziom kompetencji zawodowych, w szczególności osobistą odpowiedzialność za wybór własnych ścieżek rozwoju kariery.
Bibliografia
Afanasenko, Inna V. 2005. Strategii postroyeniya karyery kak komponent professionalnoy Ya-kontseptsii [Career-building strategies as a component of professional self-concept]. In: Sbornik materialov III vserossiyskogo syezda psikhologov [Proceedings of the 3rd All-Russian meeting of psychologists], 65-79. Saint-Petersburg, Russia.
Bandura, Albert. 1977. Self-efficacy: Toward a unifying theory of behavioral change. Psychological Review, 84(2), 191-215. DOI: 10.1037/0033-295X.84.2.191.
Bandura, Albert. 1989. Social-cognitive theory. In: Annals of child development. Six theories of child development, ed. Ross Vasta, Vol. 6, 1-60. Greenwich: JAI Press.
Bandura, Albert. 1992. Exercise of personal agency through the self-efficacy mechanism. In: Self-efficacy: Through control of action ed. Ralf Schwarzer, 3-38. Washington: Hemisphere Publishing Corp.
Bech, Ivan D. 2008. Vykhovannia osobystosti: Pidruchnyk [Character education: Textbook]. Kyiv, Ukraine: Kyiv Shevchenko University Lybid Publishing House (scientific literature and higher school manuals).
Blauberg, Ihor V., Yudin, Erik G. 1973. Stanovleniye i sushchnost sistemnogo pokhoda [The formation and essence of system approach]. Moscow, Russia: Nauka.
Bodalev, Aleksiej A. 1998. Vershina v razvitii vzroslogo cheloveka: Kharakteristiki i usloviya dostizheniya [The peak in adult development: Achievement characteristics and conditions]. Moscow, Russia: Nauka (textbooks and scientific literature).
Bodalev, Aleksiej A., & Rudkevich, Lev A. 1997. O soderzhanii i napolnenii ponyatiya karyera i eye variantakh. Kak stanovyatsya velikimi i vydayushchimisya? [On the content of the notion of career and its variants. How to become great and outstanding]. Moscow, Russia: KVANT.
Dessler, Gary. 2010. Human resource management. Boston: Addison Wesley Longman Limited.
Dzhanerian, Svetlana T. 2004. Professionalnaya Ya-kontseptsiya: Sistemnyy analiz [Professional self-concept: Systems analysis]. Rostov-on-Don, Russia: Rostov State University.
Dzhanerian, Svetlana T. 2005. Sistemnyy podkhod k izucheniyu professionalnoy Ya-kontseptsii [Systems approach to the study of professional self-concept]. Vestnik Orenburgskogo Gosudarstvennogo Universiteta, Prilozheniye ‘Gumanitarnyye Nauki’ (Bulletin of Orenburg State University), The Humanities Supplement, 4, 162-169.
Hall, Douglas T., Mirvis, Philip H. (1995). The new career contract: Developing the whole person at midlife and beyond. Journal of Vocational Behavior, 47(3), 269-289. DOI:10.1006/jvbe.1995.0004
Holland, John L. 1968. Explorations of a theory of vocational choice: IV. A longitudinal study using a sample of typical college students. Journal of Applied Psychology, 52(1), 1-37.
Ivantsevich, John M., Lobanov, Alexandr A. 1993. Chelovecheskiye resursy upravleniya [Human resource management]. Moscow, Russia: Delo.
Karamushka, Ludmiła M., Tolkov, Aleksander S. 2013. Formuvannia psykholohichnoi hotovnosti personalu vyshchoi shkoly do diialnosti v umovakh sotsialno-ekonomichnykh zmin: Monohrafiia [Development of the psychological readiness of higher school staff to work under the conditions of socio-economic changes: Monograph]. Kamianets-Podilskyi, Ukraine: Medobory-2006.
Khutorskoy, Аndrey V. 2005. Metodika lichnostno-oriyentirovannogo obucheniya. Kak obuchat vsekh po-raznomu?: Posobiye dlya uchitelya [Methods of personality-oriented training. How to teach everyone in different]. ways?: Textbook for teachers Moscow, Russia: VLADOS.
Kibanov, A. Y. (Ed.). 2010. Upravleniye personalom organizatsii: Uchebnik [Human resource management: Textbook (4th Rev. ed.)]. Moscow, Russia: INFRA-M.
Kolomeytsev, Y. A., Zhdanovich, A. A. 2008. Osnovnyye nauchnyye podkhody k professionalnoy karyere i karyernym oriyentatsiyam lichnosti [Basic scientific approaches to professional career and career orientations of a person]. Problemy Upravleniya (Management Issues), 1, 207-215.
Komarov, E. 1999. Upravleniye karyeroy [Career management]. Upravleniye Personalom (Human Resource Management), 1, 37-42. (in Russian)
Lozovetska, Valentyna T. 2014. Metodolohichni pidkhody do formuvannia kariery maibutnikh fakhivtsiv [Methodological approaches to the development of future specialists’ career]. In: Naukovyi Visnyk Instytutu Profesiino-tekhnichnoi Osvity NAPN Ukrainy. Profesiina Pedahohika. Collection of scholarly papers, 8, ed. V. O. Radkevych et al., 21-28. Kyiv, Ukraine: NVP Polihrafservis.
Lozovetska, Valentyna T. 2015a. Potentsiini mozhlyvosti osobystosti yak faktor rozvytku yii profesiinoi kariery [Capabilities as a factor of his/her professional career development]. In: Osvita dlia suchasnosti = Edukacja dla współczesności [Education for the present time]. Collection of scholarly papers, ed. V. G. Kremen et al., Vol. 1, 364-371. Kyiv, Ukraine: Drahomanov National Teachers’ Training University.
McClelland, David C. 1980. Motive dispositions: The merits of operant and respondent measures. In: Review of personality and social psychology, ed. Ladd Wheeler, Vol. 1, 10-41. Beverly Hills: Sage.
McClelland, David C. 2014. Human motivation. Cambridge, England: Cambridge University Press.
Roe, Anne, Siegelman, Marvin. 1963. A parent-child relations questionnaires. Child Development, 34(2), 355-369.
Schein, Edgar H. 1996. Career anchors revisited: Implications for career development in the 21st century. The Academy of Management Executive, 10(4), 80-89.
Schein, Edgar H. 2004. Organizational culture and leadership (3th ed.). San Francisco: Jossey-Bass.
Schwarzer Ralf (Ed.). 2015. Self-efficacy: Through control of action. Washington: Hemisphere Publishing Corp.
Starchenko, V. V., Zakharova, S. E. (Ed.). 2013. Entsiklopediya Karyera: Ezhegodnyy spravochnik po trudoustroystvu i postroyeniyu karyery [Encyclopedia Career: Annual reference book on employment and career building (9th ed.)]. Moscow, Russia: RTV-Media.
Super, Donald E. 1971. Self-concepts in vocational development. In: Occupational psychology, ed. Donald E. Super, Martin J. Bahn. London. England: Tavistock.
Slastenin, V. A. 1999. Subyektivno-deyatelnostnyy podkhod v nepreryvnom pedagogicheskom obrazovanii [Subjective-activity approach to continuous teachers’ training education]. Nepreryvnoye Pedagogicheskoye Obrazovaniye (Continuing Pedagogical Education), 1, 4-11.
Zagvyazinskiy, V. I., Atakhanov, R. 2003. Metodologiya i metody psikhologo-pedagogicheskogo issledovaniya: Uchenoye posobiye dlya studentov vysshikh pedagogicheskikh uchebnykh zavedeniy [Methodology and methods of psychological and pedagogical research: Textbook for students of teachers’ training institutions]. Moscow, Russia: Akademiya.
Zimnyaya, I. A. 2004. Klyuchevyye kompetentnosti kak rezultativno-tselevaya osnova kompetentnostnogo podkhoda v obrazovanii. Avtorskaya versiya [Key competences as an effective and goal-oriented basis for competency-based approach in education. Author’s version]. Moscow, Russia: Research Centre for Quality of Specialists’ Training.
